5 آذر 1404
بروزرسانی: 8 آذر 1404
آناهیتا جعفری
اگر امروز نام «هوش مصنوعی» را میشنویم، ذهن ما معمولاً به سمت سیستمهای تولید محتوای متنی و تصویری از طریق متن و حتی رباتهای انساننما میرود. اما تاریخچه هوش مصنوعی نشان میدهد که این فناوری هرگز یکشبه به وجود نیامده است. در واقع، هوش مصنوعی یک «برنامه» واحد نیست، بلکه شاخهای از علوم کامپیوتر و مجموعهای از روشها و الگوریتمهاست که در طول دههها شکل گرفتهاند. یکی از جذابترین کاربردهای عملی این فناوری در دنیای امروز، سناریو تولید محتوا با هوش مصنوعی است؛ فرآیندی که نه تنها سرعت و کیفیت تولید محتوا را افزایش میدهد، بلکه خلاقیت و تنوع را نیز به متنها اضافه میکند و تحول بزرگی در بازاریابی و رسانه ایجاد کرده است.
اما سؤال اصلی همچنان باقی است: اصطلاح «هوش مصنوعی» از چه زمانی وارد ادبیات علوم کامپیوتر شد و این حوزه از چه سالی بهعنوان یک رشته علمی مستقل شکل گرفت؟ آیا این فناوری قدرتمند تنها محصول چند سال اخیر است، یا پشت آن دههها تلاش علمی قرار دارد؟
در این مقاله بررسی میکنیم اصطلاح «هوش مصنوعی» از چه زمانی وارد دنیای علوم کامپیوتر شد و این حوزه چگونه از اولین ایدهها در سال ۱۹۴۳ تا دوران مدلهای زبانی قدرتمند و ابزارهای تولید تصویر رشد کرده است. همچنین نگاهی به تاریخچه هوش مصنوعی در ایران و معرفی برخی از اولین سیستمهای هوش مصنوعی جهان خواهیم داشت.
اگر بخواهیم دقیق پاسخ دهیم، هوش مصنوعی بهعنوان یک رشته علمی مستقل و حوزه تحقیقاتی، در سال ۱۹۵۶ و در جریان کنفرانس مشهور دارتموث (Dartmouth Conference) شکل گرفت. در این کنفرانس، هوش مصنوعی بهطور رسمی معرفی شد و اصطلاح Artificial Intelligence توسط جان مککارتی به کار گرفته شد. با این حال، ریشههای هوش مصنوعی بسیار قدیمیتر است.

نخستین ایدهها و تحقیقات در این زمینه به سال ۱۹۴۳ بازمیگردد، زمانی که والتر مککالوک و والتر پیتس مدل ریاضی نورونها را معرفی کردند و الگوریتمهایی طراحی کردند که میتوانستند رفتارهای منطقی و هوشمندانه را شبیهسازی کنند. این مطالعات پایههای اولیه هوش مصنوعی را ایجاد کرد و مسیر رشد و تکامل این فناوری را در دهههای بعد هموار ساخت.
ریشههای هوش مصنوعی به اوایل قرن بیستم بازمیگردد، زمانی که موج جدیدی از ایدهها پیرامون انسان مصنوعی شکل گرفت. دانشمندان و مخترعان آن زمان به این فکر افتادند که آیا میتوان «مغز مصنوعی» ساخت و ماشینهایی طراحی کرد که رفتارهایی شبیه انسان داشته باشند. برخی از سازندگان نسخههایی از آنچه امروزه آن را «ربات» مینامیم، طراحی کردند؛ هرچند این ماشینها ساده بودند، اما میتوانستند حرکت کنند و حالت صورت خود را تغییر دهند.
در این بازه زمانی، چند تاریخ مهم وجود دارد که نقش کلیدی در شکلگیری تفکرات اولیه Al داشتند:
این تحولات نشان میدهد که حتی قبل از شکلگیری رسمی هوش مصنوعی در دهه ۱۹۵۰، انسانها مدتها درباره ماشینهای هوشمند و شبیهسازی مغز انسان فکر کرده و ایدههایی عملی و تخیلی خلق کرده بودند. این دوره، پایهای شد برای توسعه نظریهها و پژوهشهایی که بعدها به تولد رسمی هوش مصنوعی منجر شد.
دهه ۱۹۵۰ نقطه عطفی در تاریخ هوش مصنوعی بود، زمانی که علاقه به خلق ماشینهای هوشمند به اوج رسید. در ۱۹۵۰، آلن تورینگ مقاله مشهور خود را با عنوان «ماشینهای رایانهای و هوش» (Computing Machinery and Intelligence) منتشر کرد و آزمونی را معرفی نمود که بعدها به آزمون تورینگ یا «بازی تقلید» معروف شد. هدف این آزمون سنجش توانایی ماشینها در تقلید رفتار انسان بود. تورینگ برای طراحی این آزمایش، نسخهای از بازی ویکتوریایی را پایهگذاری کرد که در آن یک پرسشگر باید تشخیص میداد کدام شرکتکننده انسان و کدام کامپیوتر است. اگر پرسشگر نتوانست تفاوت را تشخیص دهد، ماشین بهعنوان هوشمند شناخته میشد.
تورینگ پیش از این، در دهه ۱۹۳۰، مفهوم ماشین تورینگ جهانی را ارائه داده بود؛ ماشینی انتزاعی با حافظه نامحدود که قادر به خواندن و نوشتن دادهها بود و پایه همه کامپیوترهای مدرن را شکل داد. او همچنین به ایده شبکههای عصبی مصنوعی اشاره کرد و طرحهایی برای شبیهسازی مغز انسان ارائه داد که بعدها الهامبخش تحقیقات گسترده شد.
دوره ۱۹۵۷ تا ۱۹۷۹ یکی از مهمترین بازهها در تاریخ هوش مصنوعی است و اغلب به عنوان دوران بلوغ اولیه AI شناخته میشود. در این سالها، Al از یک مفهوم نظری و پژوهشی، به حوزهای عملی و کاربردی تبدیل شد و به سرعت توجه دانشمندان، مهندسان و حتی عموم مردم را به خود جلب کرد.این دوره شامل پیشرفتهای بنیادی در الگوریتمها، زبانهای برنامهنویسی، رباتیک و سیستمهای خبره بود و همزمان با چالشهای مالی و سیاسی که مسیر تحقیقات AI را تحت تأثیر قرار داد، همراه بود.

دهه ۱۹۶۰ همچنین شاهد ورود Al به دنیای عملی و صنعتی بود:
در سال ۱۹۶۸، الکسی ایواخننکو، ریاضیدان برجسته اهل شوروی، رویکردی نوین برای مدیریت و پردازش دادهها ارائه داد. او نشان داد که ماشینها میتوانند با تحلیل دادهها الگوهای پیچیده را شناسایی کرده و تصمیمگیری کنند. ایدههای ایواخننکو، اگرچه در آن زمان به صورت عملی گسترده اجرا نشد، بعدها به عنوان یکی از پایههای اصلی یادگیری عمیق (Deep Learning) شناخته شد.
این دستاورد مهم نشان داد که حتی پیش از ظهور شبکههای عصبی مدرن، مفهوم یادگیری ماشینی و توانایی استخراج دانش از دادهها قابل تصور بود و مسیر تحقیقات بعدی در زمینه Al مولد و شبکههای عصبی پیچیده را هموار کرد.
در سال ۱۹۷۳، جیمز لایت هیل، ریاضیدان و پژوهشگر بریتانیایی، گزارشی به شورای علمی بریتانیا ارائه داد و اعلام کرد که پیشرفتهای عملی تا آن زمان، به اندازه وعدههای علمی داده شده نبوده است.نتیجه این گزارش، کاهش بودجه و حمایت دولتها از تحقیقات هوش مصنوعی بود و به نوعی آغاز اولین دوره رکود AI یا همان AI Winter محسوب میشود. با این حال، پایههای علمی و پژوهشهای نظری همچنان پابرجا بودند و مسیر تحقیقات آینده را حفظ کردند.
دهه ۱۹۸۰ با دورهای از رکود در حوزه هوش مصنوعی همراه بود که به آن اصطلاحاً «زمستان هوش مصنوعی» گفته میشود. در این دوره، علاقه عمومی و سرمایهگذاریهای خصوصی و دولتی به هوش مصنوعی کاهش یافت و بودجه تحقیقاتی به دلیل هزینههای بالا و بازده ظاهراً کم محدود شد.دلایل این رکود شامل شکست برخی پروژههای بزرگ مانند نسل پنجم کامپیوترها، کاهش سرعت در توسعه و استقرار سیستمهای خبره و رقابت با سختافزارهای ارزان و در دسترستر بود. بهعنوان مثال، در ۱۹۸۷، بازار سختافزارهای تخصصی مبتنی بر LISP سقوط کرد، زیرا رقبای ارزانتری مانند IBM و اپل نرمافزار LISP را قابل اجرا کردند و بسیاری از شرکتهای تخصصی LISP ورشکسته شدند.با این حال، حتی در این دوره، برخی نوآوریها ادامه یافتند؛ در ۱۹۸۸، رولو کارپنتر ربات چت Jabberwacky را معرفی کرد، رباتی که میتوانست مکالمات ساده و سرگرمکننده با انسانها داشته باشد.
تحقیقات این حوزه در دهه ۹۰ دوباره شتاب گرفت و شاهد نوآوریها و موفقیتهای مهم بودیم. سیستمهای هوش مصنوعی توانستند در زمینههای مختلف به موفقیتهای چشمگیر دست یابند و علاقه سرمایهگذاران و دولتها دوباره جلب شد.
از سال ۲۰۲۰ به بعد، هوش مصنوعی وارد دورهای شد که در آن مدلهای زبانی بزرگ (Large Language Models – LLMs) تحولی عظیم در پردازش زبان طبیعی، تولید محتوا و تعامل با انسانها ایجاد کردند. این مدلها قادرند متنها را بفهمند، تولید کنند، ترجمه کنند و حتی به شکل طبیعی با انسانها مکالمه داشته باشند. این پیشرفت باعث شده هوش مصنوعی در زندگی روزمره، کسبوکارها، آموزش و صنایع مختلف کاربردی و حیاتی شود.

مدلهای زبانی بزرگ (LLMs) مانند ChatGPT، GPT-4، Gemini و Claude توانستهاند نحوه تعامل ما با اطلاعات و فناوری را بهطور چشمگیری تغییر دهند. این مدلها نه تنها قادر به تولید متنهای طبیعی و پاسخگویی به سوالات هستند، بلکه در کاربردهای عملی متعدد نیز تحول ایجاد کردهاند. برخی از مهمترین کاربردهای عملی مدلهای زبانی بزرگ عبارتند از:
با پیشرفت مدلهای زبانی بزرگ، تولید محتوا با هوش مصنوعی دیگر یک گزینه آیندهنگرانه نیست، بلکه بخشی ضروری از استراتژی بازاریابی و تولید محتوا شده است. این ابزارها قادرند بر اساس موضوع یا دستورالعمل مشخص، مقالات، پستهای شبکههای اجتماعی، خبرنامهها و متنهای تبلیغاتی را در کمترین زمان و با کیفیت بالا تولید کنند.
در واقع، این فناوری به کسبوکارها و تولیدکنندگان محتوا کمک میکند هم زمان بهرهوری را افزایش دهند و تجربه کاربری بهتری ارائه کنند، بدون آنکه از کیفیت و دقت در محتوا صرفنظر شود.
ابزارهای هوش مصنوعی امروزه قادرند بر اساس توضیح متنی شما، تصاویر حرفهای، خلاقانه و واقعگرایانه تولید کنند. این فناوری نه تنها زمان و هزینه طراحی را کاهش میدهد، بلکه به طراحان، بازاریابان و تولیدکنندگان محتوا امکان میدهد ایدههای بصری خود را سریع و دقیق به تصویر تبدیل کنند.
به کمک بهترین ابزارهای تبدیل متن به عکس، شرکتها و افراد میتوانند تجربه بصری منحصر به فردی برای مخاطبان خود ایجاد کنند و در عین حال تولید محتوا را سریعتر و مقرونبهصرفهتر انجام دهند. این فناوری، تکمیلکننده تولید محتوا با هوش مصنوعی است و امکان یکپارچهسازی متن و تصویر را برای ایجاد محتواهای جذاب فراهم میکند.
دستیارهای هوشمند مانند سیری، گوگل اسیستنت و ChatGPT میتوانند به کاربران در برنامهریزی روزانه، یادآوری وظایف، آموزش و پاسخ به سوالات تخصصی کمک کنند. این دستیاران توانایی یادگیری از رفتار کاربران را دارند و هر روز کارایی و شخصیسازی بیشتری ارائه میدهند.

هوش مصنوعی میتواند حجم عظیمی از دادههای پیچیده را تحلیل کند و الگوها، روندها و پیشبینیها را به مدیران و کسبوکارها ارائه دهد. این قابلیت، تصمیمگیری سریعتر و دقیقتر در حوزههای مالی، بازاریابی، تولید و خدمات مشتریان را ممکن میسازد و باعث بهینهسازی استراتژیها و افزایش رقابتپذیری میشود.
ورود هوش مصنوعی به ایران نسبتاً دیرتر از جهان آغاز شد، اما در سالهای اخیر رشد قابل توجهی داشته و در حوزههای مختلف علمی و صنعتی به کار گرفته شده است. تاریخچه آن را میتوان در چهار مرحله اصلی دستهبندی کرد:
به این ترتیب، ایران با پشتوانه دانشگاهی و توسعه صنعتی، توانسته مسیر قابل توجهی در این حوزه طی کند و به تدریج وارد مرحله بهرهبرداری عملیاتی و تجاری شود.
هوش مصنوعی یکی از مهمترین و شگفتانگیزترین اختراعات بشر است. اگرچه مفهوم اولیه آن به دهه ۱۹۴۰ برمیگردد، اما سال ۱۹۵۶ را باید نقطه تولد رسمی آن دانست. از آن زمان تا امروز، Al مسیر شگفتانگیزی را طی کرده و اکنون به یکی از مهمترین تکنولوژیهای جهان تبدیل شده است. در این مقاله، تاریخچه هوش مصنوعی، اولین هوش مصنوعی جهان و تاریخچه هوش مصنوعی فارسی در ایران را بهصورت کامل بررسی کردیم تا دیدی روشن از گذشته، حال و آینده این فناوری داشته باشید.
1. هوش مصنوعی دقیقاً از چه سالی ساخته شد؟
در سال ۱۹۵۶ بهطور رسمی ایجاد شد.
2. اولین هوش مصنوعی جهان چه بود؟
برنامه ELIZA در سال ۱۹۶۶.
3. آیا ایران در حوزه هوش مصنوعی پیشرفت داشته است؟
بله. ایران در رباتیک، NLP فارسی و استارتاپهای هوش مصنوعی پیشرفت چشمگیری داشته است.
4. آینده هوش مصنوعی به چه سمت میرود؟
به سمت هوش مولد، مدلهای زبانی بزرگ، اتوماسیون کامل و انسان ماشینهای ترکیبی.
دیدگاهی ثبت نشده است!
اولین شخصی باشید که دیدگاه خود را به اشتراک میگذارد
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید